ಉಡುಪಿಯಿಂದ ಬಡಾಯಿ ಹ್ವಾರೆ ಸಿಕ್ಕು ಊರೇ ರಾಜ ಕುಂದವರ್ಮ ಆಳದ್ ಊರ್ ಕುಂದೇಶ್ವರ ಕಾಪಾಡ್ತ ಇಪ್ ಊರ್ ಕುಂದಾಪುರ. ಬ್ರಹ್ಮಾವರದ್ ನಂತ್ರ ಅದ್ರಲ್ಲೂ ಮಾಬುಕಳ ದಾಟ್ರ್ ಮೇಲಂತೂ ಈ ಕುಂದಾಪ್ರದ್ ಸೊಗಡ್ ಸಿಕ್ಕತ್ ಕಾಣಿ. ಇಲ್ಲಿನ್ ಜನ, ಜನ್ರ್ ಜೀವನ, ಅವ್ರ್ ಬಾಷಿ, ಅವ್ರ್ ಉಪ್ಚಾರ ಅನುಭವಿಸ್ಯೇ ಕಾಣ್ಕ್. ಕರಾವಳಿ ಬದಿಯಂಗ್ ಇದ್ದದ್ ಭೂತಾರಾಧನೆ, ಕೋಲ, ನೇಮ, ದೈವಾರಾಧನೆ, ಕಂಬಳ, ನಾಗಾರಾಧನೆ, ಕೋಳಿಪಡಿ ಹೀಂಗೆ ಎಲ್ಲಾ ಇಲ್ಲೂ ಇತ್. ಆರೆ ಇಲ್ಲಿನ್ ವಿಶೇಷ ಎಂತ ಬಲ್ರ್ಯಾ …. ಇಲ್ಲಿನ್ ಬಾಷಿ…ಹೌದ್… ಕುಂದಗನ್ನಡ ಇಲ್ಲಿನ್ ಬಾಷಿ…ಅಲ್ಲಲ್ಲ… ಇಲ್ಲಿನ್ ಬದ್ಕ್… ಕರ್ನಾಟಕದ್ ಯಾವ್ ಊರಿನ್ ಬಾಷಿಯಾರೂ ನಾವ್ ಅರ್ಥ ಮಾಡ್ಕಂತ್. ಆರೆ ನಮ್ ಬಾಷಿ ಮಾತ್ರ ಅಷ್ಟ್ ಸುಲ್ಬದಂಗ್ ಅರ್ಥ ಮಾಡ್ಕಂಬುಕ್ ಆತಿಲ್ಲ. ಯಾರ್ ಎಂತಕೆ ನಮ್ ಜಿಲ್ಲಿಯಂಗೆ ಆ ಬದಿ ತೆಂಕ್ಲಾಯ್ ಬದಿಗ್ ಹ್ವಾರೂ ಅವ್ರಿಗ್ ಅರ್ಥ ಆಪುದ್ ಕಷ್ಟ ಇತ್.
ದೇವಸ್ಥಾನದ್ ಬೀಡ್ ಅನ್ನದಾನದ್ ನಾಡ್ ಅಂದಳಿಯೇ ಈ ಮಣ್ಣಿಗ್ ಹೆಸ್ರ್. ಈ ಊರಂಗೆ ಅದೆಷ್ಟೋ ಜಾತಿಯರ್ ಇದ್ರ್, ಅದೆಷ್ಟೋ ಧರ್ಮದರ್ ಇದ್ರ್. ಅವ್ರವ್ರದ್ದೆ ಆದ್ ಕುಲಗಸಬ್ ಇತ್. ಆರೆ ಊರಿಗೊಂದ್ ಕುಲಗಸಬ್ ಅಂದಡಿ ಇತ್ತಲ್ದ, ಹಾಂಗೆ ಈ ಮಣ್ಣಿದ್ ಮತ್ ಇಡೀ ಕರಾವಳಿದ್ ಕುಲಗಸಬ್ ಮೀನುಗಾರಿಕೆ. ಮೂಡಾಯಿ ಸೂರ್ಯ ಹುಟ್ಟುಕಿಂತ ಮೊದ್ಲೆ ಬಲಿ ಬಗ್ಲಿಗ್ ಹೈಕಂಡ್ ಸಮುದ್ರಕ್ ಹೊರಡತ್ರ್. ಇನ್ನೊಂದ್ ವಿಶೇಷ ಅಂದ್ರೆ ಗೋವನ್ನ ಪೂಜೆ ಮಾಡುದ್. ಸಂಸ್ಕ್ರತದಲ್ ಒಂದ್ ಗಾದಿ ಇತ್ “ಸರ್ವಕಾಮದುಧೇ ದೇವಿ ಸರ್ವ ತೀರ್ಥಿ ಬಿಶೇಚಿನಿ, ಪಾವನೇ ಸುರಭೀ ಶ್ರೇಷ್ಠೇ ದೇವಿ ತುಭ್ಯಂ ನಮೋಸ್ತುತೇ” ಅಂದಳಿ. ಎಲ್ಲಾ ದೇವ್ರನ್ನೂ ಪೂಜೆ ಮಾಡುದಕ್ಕಿಂತ ಗೋವಿನೊಂದ್ ಪೂಜೆ ಮಾಡ್ರೆ, ಆ ಗೋವಿನ್ ಮೈಯಲ್ ಕೋಟ್ಯಾಂತರ ದೇವ್ರ್ ಇರ್ತ್ರ್, ಒಂದೇ ಸಲ ಎಲ್ಲಾ ದೇವ್ರಿಗೂ ಪೂಜೆ ಮಾಡ್ದಂಗಾತ್ ಅಂದಡಿ ನಮ್ ನಂಬಿಕಿ. ಅಂಬಾ ಅಂಬ್ ಕೂಗಿಗೂ ಅಮ್ಮಾ ಅಂಬ್ ಕೂಗಿಗೂ ಎಷ್ಟ್ ಹತ್ರದ್ ಸಂಬಂಧ ಅಲ್ದಾ, ಅದ್ಕೆ ನಾವ್ ಗೋವನ್ನ ಅಮ್ಮ ಅಂದಡಿಯೇ ಅನ್ಕಂಬುದ್.
ಹಳಿ ವಯಸ್ಸಂಗೂ ಕಾಲಿಗ್ ಗೆಜ್ಜಿ ಕಟ್ಕಂಡ್ ಕುಣದ್ ಕಾರಂತಜ್ಜ ನಮ್ ಕುಂದಾಪ್ರದರೇ ಅಂಬುದ್ ನಮ್ಗೊಂದ್ ಹಮ್. ಐದ್ ಮ್ಯಾಳ ಇಪ್ ಮಂದಾರ್ತಿ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕೊಲ್ಲೂರು ಮೂಕಾಂಬಿಕೆ. ಆನೆಗುಡ್ಡೆ ಸಿದ್ದಿವಿನಾಯಕ ದೇವಸ್ಥಾನ, ಕೋಟ ಹಲವು ಮಕ್ಕಳ್ ತಾಯಿ ಅಮೃತೇಶ್ವರಿ, ಸಮುದ್ರ ಮತ್ ಹೊಳಿ ಮದ್ಯ ಇಪ್ ಮರವಂತೆ, ಹೊಸಂಗಡಿ ಮೆಟ್ಕಲ್ ಗುಡ್ಡಿ, ವಾರಾಹಿ, ಹೇಳ್ತಾ ಹ್ವಾರೆ ಹಲವಾರ್ ಇತ್. ಇದೆಲ್ಲದಕ್ಕೂ ಒಂದ್ ಕಳಶ ಇಟ್ಟಂಗ್ ಈ ಸಲ ಕೆಲವು ಸಮಾನ ಮನಸ್ಕರ್ ಸೇರ್ಕಂಡ್ ನಮ್ ಬಾಷಿಗೊಂದ್ ದಿನ ಗೊತ್ ಮಾಡದ್. ಎಷ್ಟ್ ಬೇಗ ಹಬ್ಬಿತ್ ಇದ್ ಅಂದ್ರೆ, ದಿನ ಇಟ್ಟರಿಗೂ ಈ ಪಾಟಿ ಹಬ್ಕಂಡ್ ಹ್ವಾತ್ ಅಂದಡಿ ಅಂದಾಜ್ ಇರ್ಲಾ ಅನ್ಸತ್. ಇದೇ ಆಸಾಡಿ ಹ್ವಾಪತಿಗ್ ವಿಶ್ವ ಕುಂದಾಪ್ರ ಕನ್ನಡ ದಿನಾಚರಣಿ. ಇಡೀ ಕುಂದಾಪ್ರಕ್ ಕುಂದಾಪ್ರವೇ ಈ ಸಡಗರದಂಗ್ ಇತ್. ಬನಿ ಎಲ್ಲರೂ ಒಟ್ಟಾಪ. ಎಲ್ಲರೂ ಸೆರ್ಕಂಡ್ ಈ ದಿನನ ಆಚರಣಿ ಮಾಡ್ವ. ಬತ್ರಿ ಅಲ್ದಾ.…ಜಿಟಿಜಟಿ ಮಳಿ ಬಪ್ಪತಿಗೆ ಕಟ್ಟಂಗ್ ಚಾ ಮಾಡ್ಕಂಡ್ ಗೆಣ್ಗಿನ್ ಹಪ್ಳ ಎರಡ್ ಸುಟ್ ಇಟ್ಟಿರ್ತಿ.. ಲಾಯ್ಕ್ ಆತ್ ಹ್ವಾಯ್ ಹೊಜಳ್ಸುಕೆ.. ಬಪ್ರಿಯಲೇ…
–ಮಂಜುನಾಥ ಶೆಟ್ಟಿ ಕೊತ್ತಾಡಿ.
